سفرهای حسن روحانی در ۳سال گذشته به نیویورک برای شرکت در مجامع عمومی سازمان ملل، چندان بیحاشیه نبوده است؛ در جریان نخستین سفر روحانی به نیویورک در ساعات پایانی روز جمعه ۵ مهر ۱۳۹۲ (۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳) درحالیکه او و هیأت ایرانی شرکتکننده در شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد از فرودگاه جان اف کندی قصد بازگشت به ایران را داشتند، یک مکالمه تلفنی میان روحانی رئیسجمهور ایران و اوباما همتای آمریکاییاش، برقرار شد. این نخستین حاشیه از سفرهای روحانی به نیویورک بود که یک اتفاق تاریخی را در روابط ایران و آمریکا رقم زد؛ حاشیهای که انتقادهای زیادی را به دولت روحانی وارد کرد.
روایت حسن روحانی از این تماس اینگونه است: «روز پایانی که میخواستم از نیویورک برگردم که در واقع آنجا جمعه ظهر بود. من نماز ظهر و عصر را که خواندم، گفتند بحث این شده که حالا که نیم ساعتی فرصت دارید، از کاخ سفید به شما زنگی بزنند و به شما بگویند سفر شما بخیر. شما این را جواب بدهید. گفتیم وقت ما که تمامشده و باید حرکت کنیم، در همین حین موبایل سفیر ما زنگ خورد و کاخ سفید پشت خط بود. ما در این مکالمه تلفنی کوتاه که من فکر میکنم یک ربع یا ۲۰دقیقه شاید طول کشید. اساس بحث ما در این مکالمه تلفنی بحث هستهای بود.
من به ایشان گفتم که همه اختیار در مذاکره هستهای را به وزیر امور خارجه دادیم و شما همه اختیار را به وزیر خارجهتان بدهید و بگویید که این کار باید در یک زمان کوتاه تمام شود. ایشان گفت: همینطور هست و من به وزیر خارجه دستور دادم که با خلاقیت در این کار حرکت کند، کار جلو برود و ما هم آن را قبول داریم که باید در یک زمان کوتاهی حل و فصل شود. بعد من گفتم ما در مسئله هستهای بهدلیل (نه بهخاطر حرف این و آن) اصلا به دلایل موازین اخلاقی و شرعیمان، ما دنبال سلاح نبودیم و نیستیم، ایشان هم گفت: بله، فتوای رهبر معظم انقلاب هم همین بوده است. به هر حال گفت: supreme leader شما هم همین فتوا را داده و از همین کلمه فتوا هم استفاده کرد. گفتم ما که مشکلی برای مذاکره نداریم، منتهی این مذاکره باید در یک زمان کوتاهی انجام گیرد که سریعتر انجام شود. بعد ایشان گفت که ما مسائل فراوانی در منطقه و جهان داریم که امنیت ملی ایران و آمریکا میتواند مدنظر باشد، منافع مشترک دو کشور و ما آن مسائل را دنبال کنیم. من گفتم اصل اینکه ما مسائل فراوانی داریم بله، مسائل فراوانی داریم، اما اول باید هستهای حل و فصل شود و بعد ممکن است خیلی مسائلی باشد که ما باید با هم حرف بزنیم و گفتوگو کنیم. گفت من با شما در این نظر مشترک هستم و این درست است ما باید اول هستهای را حل و فصل کنیم. بعد گفتم بین ما خیلی مسائل عجیب و غریبی در این ۳۵سال گذشته است روزهای سیاه و تاریک و این چیزی نیست که در زمان کوتاه بتوان حل کرد و گفت بله، گفتهام که این یک شبه حل نمیشود اما الان زمانی است که میتوانیم این اراده را داشته باشیم و حرکت کنیم و برویم مسائل را حل و فصل کنیم».این تماس تاریخی از این بابت که نخستین تماس تلفنی پس از قطع روابط این دو کشور از سال ۱۹۷۹ به شمار میرفت واکنشهای متفاوتی را در کشور بهدنبال داشت.این مکالمه تلفنی باعث شد تا انتقاداتی در داخل متوجه روحانی شود؛ این انتقادات زمانی شدت گرفت که روحانی در خلال توضیح پیرامون محتوای مکالمهاش با اوباما، اعلام کرد، «او را بسیار مودب یافتم».محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نیز ضمن تأکید بر اینکه تماس تلفنی از سوی مقامات آمریکایی بوده است، در ۷ مهر ۱۳۹۲ در صفحه فیسبوک خود نوشت که آمریکایی پنج، شش بار برای زمینهسازی این مکالمه تماس گرفتند.
- نخستین سفر و تابویی دیگر
نخستین سفر هیأت دولت به نیویورک اما نخستین دیگری نیز برای کابینه روحانی به همراه داشت، بار دیگر تابویی شکسته شد، وزرای امورخارجه ایران و آمریکا برای نخستین بار پس از قطع روابط دیپلماتیک دو کشور بر سر یک میز نشستند، عکس یادگاری گرفتند و حتی با یکدیگر خصوصی صحبت کردند و مقدمات آغاز دور جدیدی از مذاکرات هستهای را رقم زدند.این دیدار خصوصی چند دقیقهای میان ظریف و کری اما در ادامه و در ماههای بعد تکرار شد تا جایی که رسانهها نوشتند که وزرای خارجه ایران و آمریکا همدیگر را با نام کوچکجان و جواد صدا میزنند، به یکدیگر ایمیل میزنند و روابط دوستانه خوبی نیز با یکدیگر دارند.رئیسجمهور کشورمان در نخستین حضور خود در اجلاس سازمان ملل طرح «جهان علیه خشونت و افراطیگری» را ارائه داد که این طرح با اکثریت آرا به تصویب رسید.
- نخستین دیدار دوجانبه رئیسجمهور ایران و نخستوزیر انگلیس
حاصل دومین سفر رئیسجمهور به نیویورک، دیدار با ۹رئیسجمهور، ۵نخستوزیر و سخنرانی در صحن علنی سازمان ملل در شصت و نهمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد بود. حسن روحانی در سفر خود به نیویورک در حاشیه شصت ونهمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با روسای جمهوری ترکیه، ونزوئلا، فرانسه، اتریش، اسلونی، بولیوی، سوئیس، عراق و گینه و همچنین نخستوزیران ژاپن، عراق، گرجستان و لبنان و وزیر امور خارجه آلمان دیدار کرد و درباره مهمترین مسائل دوجانبه، منطقهای و بینالمللی به بحث و تبادل نظر پرداخت. روحانی در این سفر، ضمن گفتوگوی اختصاصی با شبکههای تلویزیونی PBS و CNN، طی نشستی مطبوعاتی در نیویورک به سؤالات نمایندگان رسانههای بینالمللی پاسخ داد. روحانی در این روز در پربینندهترین تاکشو جهان حاضر شد و به سؤالات چارلی رز در شبکه پی. بی. اس پاسخ داد و گفت: اهل دیدارهای نمایشی نیستیم. او همچنین در هتل محل اقامت خود در نشست با نخبگان سیاسی اندیشکدههای آمریکایی، تهدید ایران را بینتیجه دانست و بیان کرد: حمله خودسرانه به کشورها، هرج و مرج است. اما مهمترین بخش این سفر دیدار رئیس جمهور با دیوید کامرون، نخستوزیر وقت انگلیس بود. روحانی به درخواست نخستوزیر انگلیس برای دیدار پاسخ مثبت داد تا تاریخساز شود؛ چرا که این نخستین دیدار عالیرتبهترین مقامات اجرایی ایران و انگلیس پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. روحانی در دیدار با کامرون گفت: استفاده ابزاری از تروریسم نتیجه عکس خواهد داد. رئیسجمهور در این دیدار همچنین فتوای رهبر معظم انقلاب را بزرگترین تضمین برای عدمانحراف فعالیتهای صلحآمیز هستهای دانست.
دیوید کامرون نیز در این دیدار با اشاره به اختلاف نظرهای ایران و انگلستان در سالهای اخیر، فرصت برای بازسازی روابط دوجانبه ایران و غرب را مهم دانست و گفت: ظرفیتهای زیادی در حوزه اقتصاد و موضوعات علمی برای همکاری و گفتوگو میان دو کشور وجود دارد.دیدار روحانی و کامرون که میتوانست گامی بزرگ در جهت بهبود روابط باشد با سخنان کامرون در صحن علنی به حاشیه رفت، چرا که کامرون در سخنرانی خود مدعی شد: ما با ایران اختلاف نظرات شدیدی داریم. حمایت ایران از سازمانهای تروریستی و برنامه اتمیاش تهدیدی برای مردم ایران است. تمامی این مسائل باید تغییر کند. البته باراک اوباما، رئیسجمهور آمریکا در سخنرانی خود خطاب به ایران گفت که اجازه ندهید فرصت از دست برود.حسن روحانی نیز پس از بازگشت به ایران در توضیح دیدارش با کامرون گفت: نخستوزیر انگلیس درخواست ملاقات کرد، ما پذیرفتیم و با او ملاقات کردیم. ما در این دیدار در مورد بحث هستهای گفتوگو کردیم. این بحث، بحث خوبی بود گرچه بهطور معمول اختلاف نظرهایی دیده میشود. ما همچنین درباره موضوع خشونت و تروریسم، مسائل منطقه و بیثباتی منطقه بحث مفصلی انجام دادیم. ما در این مورد تذکر دادیم که تا به حال غرب چه شیوههایی اتخاذ کرده است و باید چگونه مسیر را تصحیح کند. رئیسجمهور در واکنش به اظهارات نخستوزیر انگلستان در مجمع عمومی سازمان ملل اظهار کرد: اینکه نخستوزیر انگلستان بعدا در نطق خود در مجمع عمومی سازمان ملل جملهای مطرح کرده بهنظر من جملهای نادرست و غیرقابلقبول بوده است که پاسخ آن را نیز وزارت خارجه داده است.
- فاجعه منا و دستدادن ظریف با اوباما
سومین سفر رئیسجمهور بهمنظور شرکت در هفتادمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل نیز حواشی زیادی داشت.حسن روحانی پنجشنبه ۲ مهرماه سال گذشته عازم نیویورک شد. رئیسجمهور قرار بود در این سفر علاوه بر سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و تبیین نظرات ملت ایران درباره مهمترین مسائل بینالمللی، دیدارهایی با رؤسا و مقامات سایر کشورها داشته باشد. فاجعه منا این اجلاس را تحتالشعاع قرار داد. فاجعه منا در حالی اتفاق افتاد که روحانی در هواپیمای سفر به نیویورک بود. حادثه غمانگیز منا، یکی از تلخترین وقایع سالیان اخیر برای مردم ایران بود. در این فاجعه نزدیک به ۵۰۰تن از حاجیان ایرانی بهدلیل بیتدبیری دولت سعودی در برگزاری مناسک حج، به شهادت رسیدند. همین مسئله و عدمبازگشت رئیس دولت به ایران، انتقادهایی را در داخل متوجه او کرد. همچنین پیش از این سفر زمزمههای رسانهای درباره احتمال دیدار حسن روحانی و باراک اوباما در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد شنیده میشد.
- توییت روحانی درباره رسیدگی به مجروحین فاجعه منا
رئیسجمهور که برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده بود پیش از ورود به این شهر، در توییتر خود نوشت: با عرض تسلیت حادثه تلخ، وزارت بهداشت و هلال احمر مأمور پیگیری امور درمانی مجروحین میشوند.حسام الدین آشنا، مشاور رئیسجمهور در پاسخ به سؤالی درمورد اینکه «چه موقع رئیسجمهور از فاجعه منا مطلع شد»، گفت: پس از آنکه هواپیما در نیویورک فرود آمد و مقداری معطل ماندیم (که این معطلی دلیل خاصی هم داشت) وزیر محترم خارجه با دکتر روحانی تماس گرفت و خبر این حادثه را داد.
وی در پاسخ به سؤالی در مورد عملکرد رئیسجمهور، با بیان اینکه «دکتر روحانی مرد بحرانها و حادثههاست»، گفت: چهره ایشان تغییر کرد و خطاب به وزیر خارجه گفت: چند نفر؟ که دکتر ظریف، عددی را گفت. رئیسجمهور در ادامه گفت: شما برای این عدد، آنقدر برافروخته نشدهاید. به گفته مشاور رئیس دولت، رئیسجمهور این آمادگی را داشت تا به کشور برگردد، ایشان با معاون اولشان در تهران صحبت کردند که در پی این تماس تلفنی از آخرین وضعیت مطلع شدند و جمعبندیشان این بود که اگر در تهران این تصمیم وجود داشته باشد که ایشان به کشور برگردند آمادگی برگشت را داشتند.به گفته این مقام، بررسیهای لازم انجام شد و جمعبندی این بود که حضور ریاستجمهور در سازمانملل کمک میکند تا ابعاد بینالمللی فاجعه منا مورد بررسی بیشتری قرار گیرد.
- رایزنی ظریف با امیر کویت
تصویری که از ظریف در رایزنی با امیر کویت منتشر شد یکی از حاشیههای این سفر بود.پس از فاجعه منا، عربستان به دفعات بر سر راه اعزام مسئولان ارشد ایرانی به این کشور برای رسیدگی به وضعیت حجاج کشورمان کارشکنی کرده بود؛ پس از رایزنی ایران با امیر کویت در نیویورک و وساطت وی، سعودیها با پرواز یکی از مسئولان ارشد غیرسیاسی ایرانی به این کشور موافقت کرده است.برخی منابع میگویند؛ در پی مخالفت عربستان با سفر مقامات ایران به مکه، ظریف در سازمان ملل از امیر کویت خواسته بود تا با پادشاه عربستان در این زمینه رایزنی کند.پس از اینکه هیأت ایرانی نتوانست در دیدار با هیأت سعودی مذاکرات لازم برای اعزام هیأت ایرانی برای بررسی حادثه منا را انجام دهد، هیأت جمهوری اسلامی ایران با امیر کویت در صحن مجمع عمومی سازمان ملل گفتوگویی را در اینباره انجام داد؛ گفتوگویی که البته مثمر ثمر واقع شد و امیر کویت در تماس با شخص پادشاه عربستان، موافقت وی را برای سفر یکی از مقامات غیرسیاسی ایران به عربستان فراهم کرده است. در همین راستا، ویزای وزیر بهداشت برای سفر به عربستان و رسیدگی به وضعیت حجاج آسیبدیده و انتقال پیکر حجاج به ایران، صادر شد.
- آخرین حاشیه سومین سفر به نیویورک
فقط ۶۰ثانیه احوالپرسی با اوباما کافی بود تا ظریف برای چندمین بار سیبل منتقدانش در داخل کشور شود.روز دوشنبه ۶مهرماه خبری کوتاه در رسانههای جهان پخش شد؛ احوالپرسی باراک اوباما و ظریف در حاشیه برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل.
یک منبع مطلع نزدیک به هیأت ایرانی درباره دیدار ظریف و رئیسجمهور آمریکا گفت: نقل قولها در مورد اینکه دیدار از قبل تعیین شده بود، بههیچوجه درست نیست.این منبع مطلع ادامه داد: پس از پایان سخنرانی دکتر روحانی رئیسجمهور کشورمان در هفتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، دکتر ظریف وزیر امور خارجه در حال خروج از سالن مجمع عمومی بود که بهطور کاملا اتفاقی با باراک اوباما، رئیسجمهور و جانکری وزیر امورخارجه آمریکا روبهرو شد، طرفها سلام و احوالپرسی کردند و دست دادند.البته این ماجرا روایت دیگری هم داشت؛ موضوعی که تنها خبرنگار بلومبرگ شاهد این صحنه بوده است. روایت او از این برخورد اینگونه است: روبهرو شدن ظریف و اوباما کاملا اتفاقی و غیرقابل اجتناب بود. بعد از سخنرانی رئیسجمهور ایران در مجمع عمومی سازمان ملل، ظریف و همراهانش به سمت ورودی حدود یک متری مجمع عمومی (که مخصوص وزرا و سران است) جهت خروج از سالن رفتند.مسئولان امنیتی به هیأت گفتند، چند لحظه صبر کنید چرا که یک هیأت دیگر در سطح رئیس کشور وارد میشود. سپس کری و اوباما وارد شدند. آنها سپس به سمت هیأت ایران رو کردند. کری، ظریف را به اوباما معرفی کرد و وی دست داد و گفت به اجرای برجام متعهدند. بعد هم با سایر اعضای هیأت دست داد.