آنگونه که از ظاهر ماجرا برمی‌آید و ایرانیان طرف معامله با همسایه شرقی اعلام می‌کنند، در اقدامی بی‌سابقه، حسب دستور رئیس‌جمهور، رئیس گمرک و وزیر اقتصاد افغانستان، واردات ۴قلم عمده کالایی شامل مواد نفتی، سیمان سیاه، آهن‌آلات و محصولات گلی (کاشی و سرامیک) از ایران به این کشور ممنوع اعلام شده که به‌احتمال‌قوی تحت‌تأثیر فشارهای آمریکا به دولت افغانستان برای تحریم ایران بوده است.
به گزارش همشهری، این محدودیت فعلا از طرف گمرک فراه افغانستان بخشنامه شده و وزارت امور خارجه واکنشی نسبت به آن نداشته است اما تجار ایرانی فعال در افغانستان معتقدند اگر رایزنی‌های دیپلماتیک نتواند مسئله را رفع کند، احتمالا به‌زودی دیگر گمرکات افغانستان نیز این بخشنامه را اجرایی خواهند کرد.
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، لجستیک و گمرک اتاق ایران گفت: اقلام صادراتی ممنوع اعلام شده از سوی افغانستان ۴قلم عمده محصولات صادراتی ایران به این کشور است که یک‌چهارم ارزش کل صادرات ایران به افغانستان را شامل می‌شود. مجتبی بهاروند در گفت‌وگو با همشهری دلیل موضع‌گیری افغان‌ها را نامشخص اعلام کرد و افزود: غیرازاینکه بگوییم همسایه شرقی ما تحت فشارهای سیاسی آمریکا و بحث تحریم‌ها قرار گرفته، چیز دیگری نمی‌تواند این رفتار را توجیه کند زیرا ما با افغان‌ها سال‌های متمادی دادوستد مسالمت‌آمیز داشته‌ایم و حتی در دوره قبلی تحریم‌ها نیز خللی در مبادلات دوجانبه ایجاد نشده بود.
- کدام کشور جای ایران را می‌گیرد؟
براساس آمار گمرک ایران، در سال گذشته تجار ایرانی ۵.۹میلیون تن کالا به ارزش ۲.۸میلیارد دلار به افغانستان صادر کرده‌اند و در مقابل ۲۴هزار تن کالا به ارزش ۲۰میلیون دلار از افغانستان وارد ایران شده است. در این میان البته تجارت غیررسمی و مرزی ۲کشور نیز باید مدنظر قرار گیرد که البته آماری از آن در دسترس نیست اما با توجه به مباحثی که اخیرا درباره قاچاق دلار از افغانستان به ایران مطرح می‌شود، می‌تواند رقم قابل‌توجهی باشد.
تجارت ایران و افغانستان که به گفته رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، لجستیک و گمرک اتاق ایران نه در حوزه قیمت و نه حوزه حمل‌ونقل و ترانزیت هیچ مشکلی نداشته، اینک در مرز متوقف شدن قرار دارد و حدود یک‌چهارم از آن ممنوع اعلام شده است، اما افغان‌ها نیازهای اساسی خود را از ایران تأمین می‌کردند و حالا باید جایگزینی برای آن پیدا کنند تا اموراتشان بگذرد.
بهاروند، به‌عنوان یکی از بازرگانان باسابقه ایرانی در تجارت با افغان‌ها، در مورد رقبای منطقه ایران در بازار این کشور گفت: افغانستان نیاز خود به سیمان، کاشی و سرامیک را از ایران و پاکستان، مواد نفتی را از ایران، عراق و ترکمنستان و آهن‌آلات را از ایران و کشورهای آسیای شرقی تأمین می‌کند و اگر قرار باشد تجارت خود با ایران را محدود کند، طبیعتا نیاز خود را از کشورهای رقیب تأمین خواهد کرد. او امیدوار است رایزنی‌های دستگاه دیپلماسی بتواند به تجارت بی‌حاشیه ۲ کشور تداوم بخشد، اما اگر طرف افغان قائل به ترک تجارت با ایران باشد طبیعتا باید ابزارهای ایران برای مقابله با این تصمیم را نیز درنظر بگیرد.
بهاروند تأمین بخشی از نیاز افغانستان به مواد نفتی از کشور عراق را ازجمله مواردی اعلام می‌کند که به‌واسطه ترانزیت شدن از خاک ایران می‌تواند محدود شود. همچنین او با اشاره به بهره‌مندی افغانستان از مزیت‌های بندر شهید بهشتی چابهار در تجارت با هند، اعلام کرد: تخاصم تجاری افغانستان با ایران موضوعی است که بسیار بعید به‌نظر می‌رسد و لااقل در تصور تجار۲کشور نمی‌گنجد؛ به‌خصوص که یکی از اهداف توسعه بندر چابهار توسط ایران و هندوستان، کمک به اقتصاد افغانستان است و طبیعتا اعمال محدودیت علیه صادرات ایران به این کشور، در بهره‌مندی افغانستان از این بندر نیز اثرگذار خواهد بود.
- کاسبی دلار برهای افغانستانی از آربیتراژ قیمت ارز
اخیرا با افت ارزش ریال در برابر دلار آمریکا، قاچاق ارز از افغانستان به شغلی پرسود در این کشور تبدیل شده است؛ تا جایی که بلومبرگ مدعی شده دلاربرهای افغان روزانه تا ۵میلیون دلار به‌صورت مخفیانه از مناطق مرزی به ایران می‌آورند و در مشهد به قیمت ۱۲هزار تومان به ازای هر دلار می‌فروشند.
دلاربرها ریال به‌دست‌آمده از معامله را با سود ۳۰ درصدی در نقاط مرزی ۲ کشور به مردم می‌فروشند و شهروندان نقاط مرزی نیز برای تأمین نیازهای خود با این پول در بازارهای ایران خرید می‌کنند. در این میان گفته می‌شود خروج غیرقانونی دلار و سایر ارزهای خارجی از بازار افغانستان باعث کاهش ۳.۵درصدی ارزش افغانی مقابل دلار شده است اما این کاهش در مقایسه با افت ارزش ریال ایران مقابل دلار بسیار ناچیز بوده و کاسبی دلاربرها را کساد نکرده است. خبرها حاکی از این است که فعلا دستگاه‌های امنیتی افغانستان، شناسایی و بازداشت دلاربرها و قاچاقچیان ارز را در دستور کار قرار داده‌اند که این مسئله می‌تواند بر روند قاچاق ارز به ایران اثرگذار باشد.
