سخن از طرح‌های بلندپروازانه ساخت آسمانخراش‌ها نیست؛ سخن از ساخت و توسعه شهرهای جدیدی مانند پوتراجایا نیست. این‌بار کشورهای بزرگ جهان با تکیه بر قدرت اجرایی مدیران شهری در تلاش هستند تا نفت را از بازارهای جهانی حذف کنند. انرژی‌های نو و تجدیدپذیر، بزرگترین سلاح مقابله در دگردیسی تمدنی است. خورشید، باد و منابع زیست توده، دیگر تنها محدود به یک کشور نیست. تمامی کشورها و شهرهای بزرگ جهان در تلاش هستند تا هر چه بیشتر از این منابع خدادادی استفاده و آینده زمین را نیز بیش از پیش تضمین کنند. روزگار نفت به سرآمده است. اگرچه غوغای دادوستد نفت هنوز هم در بازارهای جهانی وجود دارد، اما این محصول آخرین شعله‌های تمدن نفت‌سوز را روشن میکند و چندی دیگر جهان با تکیه بر انرژی خورشید، باد و زیست توده، روشن خواهد شد.تلاش برای استفاده بیشتر از منابع انرژی‌های نو در سراسر جهان امروزه به یک رقابت تمام‌عیار تبدیل شده است. گذشته از چند کشور پیشرو در این عرصه، بسیاری از کشورهای در حال توسعه برای بهره‌مندی بیشتر از منابع انرژی‌های تجدیدپذیر تلاش چشمگیری را آغاز کرده‌اند؛ تلاشی که سهم عمده آن بر عهده مدیریت‌های محلی و شهری است و دولت‌های مرکزی نیز تلاش دارند تا با اعمال سیاست‌های کلان و نظارت گسترده، نحوه و زمان دستیابی به اهداف مورد نظر را کاهش دهند. شاید قاره کهن، بیش از هر جای دیگری رقابت فشرده‌ای برای دستیابی به منابع انرژی‌های پایدار را آغاز کرده است؛ تلاشی که از کوچک‌ترین کشور این قاره -تایوان- گرفته تا بزرگترین کشور آن‌را دربرمی‌گیرد و هر سرزمین به‌دنبال دست یافتن به منابع انرژی‌های تجدیدپذیر است.نفت این روزها بیش از هر زمان دیگری رو به فراموشی است و چشم مردم جهان به انرژی خورشیدی است؛ به باد است و آنچه خود تولید می‌کنند؛ یعنی طلای کثیف. چندان عجیب نیست که ۱۰۰سال بعد در جایی که امروزه محل دادوستد نفت است، عده‌ای بر سر قیمت منابعی چون زباله و پسماند بر سر هم فریاد بزنند و بورس‌های جهان براساس تولید زباله شهرهای بزرگ به نوسان بیفتد. این یک رؤیای خام نیست؛ این بخشی از واقعیت است که دیر یا زود به حقیقت می‌پیوندد. فقط باید منتظرش باشیم و اتفاقا برای آن روز آماده شویم.
- china | چیـــن
چین در سال۲۰۱۳ بزرگترین نیروگاه خورشیدی خود را در ایالت جین‌چانگ به مساحت ۴۸کیلومترمربع و با سرمایه‌ای به ارزش ۲میلیارد یوان و با ظرفیت ۳۰۰میلیون کیلووات ساعت برق به بهره‌برداری رساند. این اقدام چین هشداری جدی برای کاهش بازار مصرفی نفت بوده است. در کنار این نیروگاه، شهرداری‌های شهرهای بزرگ چین مانند شانگهای، پکن و شنزن در تلاش هستند تا با سیاست‌های تشویقی، مالکان ساختمان‌ها را به استفاده از سلول‌های خورشیدی برای استفاده بیشتر از انرژی پاک ترغیب کنند؛ در این راستا نیز دولت مرکزی به ازای هر کیلو وات ساعت برق ۰.۴۲یوان معادل ۰.۰۴۹یورو (تقریبا معادل ۲۰۰تومان) پرداخت میکند و خرید تضمینی دارد.
- india | هنـــد
کشور هند به‌دلیل نزدیکی به خط استوا و شدت تابش خورشیدی تلاش کرده‌است بیشترین سرمایه‌گذاری را در صنعت برق خورشیدی داشته باشد. از آنجا که هند کشوری گسترده است، ازاین‌رو سیاستگذاری برای استفاده از منابع تجدیدپذیر به‌صورت ایالتی بوده و دولت مرکزی چندان دخالتی در این عرصه ندارد. اگرچه هند تا سال۲۰۱۱ تنها ۳۷۰مگاوات برق از منابع تجدیدپذیر به‌دست می‌آورد اما در عرض یک سال این ظرفیت را افزایش سه‌برابری داد و به بیش از ۹۳۰مگاوات ساعت رساند. تلاش برای تأمین انرژی بیشتر از منابع تجدیدپذیر خیلی زود در دستور کار وزارت انرژی‌های تجدیدپذیر هند قرار گرفت. قرار است این کشور تا ۲۰۲۲ به ظرفیت ۲۰گیگاوات ظرفیت برق متصل به شبکه و ۲گیگاوات مستقل خارج از شبکه دست یابد که رسیدن به این هدف گام بسیار بزرگی است.
- japan | ژاپن
سهم اژدهای خفته در این رقابت امیدبخش اندک نیست. این هیولای تکنولوژیکی در شرق آسیا درست بعد از فاجعه فوکوشیما و بحران نیروگاه هسته‌ای که برایش شکل گرفته، به منابع انرژی فسیلی ازجمله نفت بیشتر روی آورد. اما خیلی زود تلاش چشم‌بادامی‌های جسور و سخت‌سر برای استفاده از منابع تجدیدپذیر آغاز شد. چشم‌بادامی‌ها قصد دارند در یک حرکت حیرت‌آور و در عین حال جاه‌طلبانه تمامی طرح‌های توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر جهان را به چالش بکشند. آنها قرار است تا ۲۰۳۰ در حدود ۵۳گیگاوات انرژی از محل منابع تجدیدپذیر تولید کنند. تا سال۲۰۳۰ نیز آنها می‌خواهند تمامی نیروگاه‌های هسته‌ای خود را از مدار خارج کنند. ژاپن هم مانند بسیاری از کشورهای آسیایی برای خرید تضمینی انرژی تولیدشده از منابع تجدیدپذیر برنامه‌ای جامع دارد. اما جالب است بدانید که بیشترین مشارکت را در تأمین انرژی پاک، شهروندان ژاپنی انجام داده‌اند. به‌نحوی که تا پایان سال۲۰۱۲ در حدود ۱.۵گیگاوات برق از سوی شهروندان ژاپنی تولید شد و تنها یک سال بعد یعنی۲۰۱۳ دولت ژاپن بیش از ۷گیگاوات ساعت برق از شهروندانش خرید کرد. در برابر این هیولای عظیم مشارکت و تکنولوژی هیچ برنامه‌ای یارای برابری ندارد.
- indonesia انــــدونـزی
باوجود آنکه اندونزی به‌تازگی به جمع کشورهای عضو اوپک پیوسته اما جمعیت زیاد این کشور و مصرف انرژی زیادتر آن باعث شده است توجه جدی این کشور به سمت انرژی‌های‌نو جلب شود. اندونزی برای ورود به رقابت بازار انرژی‌های نو به نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس روی آورده است و تاکنون وزارت انرژی و منابع معدنی این کشور احداث بیش از ۱۰۰پروژه به ظرفیت ۲۰۰مگاوات را در دستور کار دارد. سیاست مشارکتی این کشور هم با خرید تضمینی انرژی به قیمت حدود ۲۵۰تومان از شهروندان نیز به‌صورت جدی پیگیری می‌شود.
- Saudi Arabia عربستان سعودی
بزرگترین بازار در بخش برق خورشیدی بین ۶کشور شورای همکاری خلیج‌فارس مربوط به عربستان سعودی است. این کشور برای استفاده کمتر از منابع سوخت‌های فسیلی درنظر دارد تا انرژی خورشیدی و بادی خود را توسعه دهد. عربستان تاکنون تنها کمتر از ۲۰مگاوات ظرفیت نصب شده برق خورشیدی دارد اما در سال۲۰۱۴ نخستین دور مناقصه با ظرفیت ۷۰۰مگاوات برنامه‌ریزی شده و این مناقصه به‌صورت انحصاری مربوط به پارک‌های خورشیدی به ظرفیت حداقل ۵مگاوات است. در شورای همکاری خلیج فارس، کشور عربستان سعودی بدون‌شک مهم‌ترین محرک توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر بوده است و قصد دارد ظرفیت سیستم‌های خود را تا سال۲۰۲۰ به ۸گیگاوات برساند و تا سال۲۰۳۰ به ۱۶مگاوات توسعه دهد.
- malaysia مــالـــزی
قانون خرید تضمینی برق در این کشور توانسته هم‌اکنون در این کشور بخشی از سیاست توسعه انرژی‌های نو را به پیش ببرد. هم‌اکنون مالزی با تولید برق بیش از ۶۰مگاواتی از بخش خصوصی قدم در راه رقابت برای تولید برق از منابع تجدیدپذیر گذاشته است. همچنین سیاست این کشور برای تولید برق تا سال۲۰۱۳ به ظرفیت ۴۸۲مگاوات رسیده است. اما قوانینی نیز در این کشور وجود داد که اندکی کنترل‌کننده است؛ ازجمله آن افراد حقیقی نمی‌توانند ظرفیت برق بالای ۵مگاواتی داشته باشند . با این همه این کشور نیز خیلی آرام و به‌تدریج وارد این رقابت شده است.
- هند و واگن‌های انرژی‌زا
تلاش هند برای استحصال انرژی از منابع تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی تنها محدود به ساختمان‌ها و مراکز ثابت نیست. هند با اجرای برنامه‌های جدید به سراغ تولید انرژی از خورشید رفته‌است. این کشور به‌دنبال موفقیت حاصل‌شده از پروژه آزمایشی نصب سیستم پنل‌های خورشیدی روی سقف قطارها، برنامه خود را برای حمایت مالی طرحی مشابه ولی در ابعاد بزرگ‌تر انجام داده‌است. گفته می‌شود که دولت این کشور یارانه‌ای را برای راه‌آهن این کشور جهت نصب اینگونه سیستم‌ها قرار داده است. این سیستم‌ها برای تأمین برق روشنایی، تهویه مطبوع و فن‌ها به‌کار می‌روند.
این برنامه به راه‌اندازی ۵۰۰مگاوات ظرفیت انرژی خورشیدی پشت‌بامی ایستگاه‌های قطار اضافه شده‌است. انتظار می‌رود این برنامه‌ها صرفه‌جویی مالی بزرگی در این کشور ایجاد کند، چراکه راه‌آهن هند خود به‌تنهایی یکی از بزرگترین مصرف‌کننده‌های انرژی این کشور محسوب می‌شود. راه‌آهن هند در سال ۲۰۱۴- ۲۰۱۳ به میزان ۵/۱۷ میلیارد کیلووات ساعت برق مصرف کرده که این مقدار ۸/۱ درصد از کل برق تولیدی این کشور است. برنامه‌ریزی این کشور در بخش راه‌آهن این است که ۱۰درصد از تقاضای برق مورد نیاز خود را از منابع تجدیدپذیر تا سال ۲۰۲۰ تأمین کند. وزارت راه‌آهن هند در سال گذشته اعلام کرد که در طول ۵ سال آینده یک گیگاوات ظرفیت خورشیدی راه‌اندازی خواهد کرد. با تلاش هند به نظر می رسد که این کشور در حال توسعه خیلی زود بتواند همتای کشور چین به توسعه تامین منابع تجدید پذیر دست پیدا کند.
- کشورهای اقیانوسیه
در کنار کشورهای آسیایی، کشورهای اقیانوسیه نیز تلاش گسترده‌ای را برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر آغاز کرده‌اند. بزرگترین منبعی که این کشورها به آن توجه نشان داده‌اند، انرژی خورشیدی است. از آنجا که محل استقرار کشورهای اقیانوسیه در نزدیکی خط استواست، این کشور به‌دلیل داشتن روزهای آفتابی در بخش عمده‌ای از روزهای سال، تلاش دارند تا بیشترین بهره‌وری را از انرژی خورشیدی به‌دست آورند؛ اگرچه تلاش آنان برای استفاده از انرژی آب‌های آزاد نیز قابل توجه است. در سال۲۰۱۳ کل ظرفیت نصب‌شده در سراسر این منطقه ۴/۴گیگاوات ساعت بود. اما استرالیا تنها در سال۲۱۰۴ ظرفیتی معادل ۵۶۷مگاوات ساعت برق را نصب کرده و آن‌را به بهره‌برداری رسانده‌است. دقیقا این رقم معادل همان بخشی است که این کشور در سال۲۰۱۳ نصب کرده بود. در واقع استرالیا به تنهایی توانسته به رقم قابل توجه ۳۸۰۶مگاوات ساعت برسد. با توجه به تحقیقات انجام شده اخیر توسط بانک شورای انرژی، تقریبا ۱۵درصد از برق کشور استرالیا در سال ۲۰۱۳توسط منابع تجدیدپذیر تأمین شده است؛ اگرچه این کشور تلاش دارد تا در مزارع بادی بزرگ و همچنین مزارع انرژی خورشیدی بسیار عظیم در صحرای استرالیا، توان تولید انرژی خود را در سال‌های پیش رو افزایش دهد. تلاش این کشور برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر باعث شده است تا هزینه کشور استرالیا برای تأمین انرژی ظرف سال‌های گذشته یعنی از ۲۰۱۳تا۲۰۱۵ تقریبا کاهشی ۸۰درصدی داشته باشد.
- آفریقا؛ ثروتمند فقیر
توان اکولوژیکی کشورهایی مانند ژاپن و چین در مقایسه با توان اکولوژیکی کشورهای آفریقایی بسیار محدود است. در واقع کشورهای آفریقایی با توجه به نزدیکی به خط استوا و میزان روزهای آفتابی هر سالشان، توان قابل توجهی در بازیابی انرژی خورشیدی دارند. در واقع آنان در بهشت تولید منابع انرژی تجدیدپذیر زندگی می‌کنند. اما به‌واقع میزان بهره‌مندی آنان از این توان، بسیار حداقل و اندک است. کشورهای آفریقایی شاید در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر جزو محروم‌ترین کشورها باشند. ظرفیت موجود در آفریقا نزدیک به یک گیگاوات ساعت است. اما از این ظرفیت عظیم کمتر استفاده شده‌است. آفریقای جنوبی با نصب ۵۶۰مگاوات در مجموع ۵۷۰مگاوات ظرفیت دارد. این اتفاق در بین کشورهای آفریقایی می‌تواند گامی مهم محسوب شود. به جز آفریقای جنوبی، کشور مراکش نیز به جمع کشورهایی پیوسته که برای استحصال انرژی از منابع خورشیدی آغاز به‌کار کرده است. هرچند مراکش در طول سال‌های گذشته تلاش چشمگیری انجام داده است، اما باز هم توان اکولوژیکی این کشور برای دست یافتن به منابع انرژی بیش از آن‌چیزی است که قابل تصور باشد. مراکش در طول سال‌های گذشته توانسته یک مزرعه بادی با ظرفیت ۳۰۰مگاوات ایجاد کند. مصر هم موفق شده است با ساخت چند مزرعه خورشیدی ظرفیت ۶۰مگاواتی تولید برق را طی سال‌های گذشته به‌وجود آورد و کل ظرفیت تولیدی‌اش از محل منابع تجدیدپذیر را به ۶۱۰مگاوات ساعت برساند.
- سرمایه‌گذاری جدید
رشد سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو تنها برای استحصال انرژی تجدیدپذیر نیست بلکه براساس پژوهش صورت‌گرفته در مؤسسه بلومبرگ (BNEF) بیانگر این نکته است که وقتی جهان بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴ دچار بحران اقتصادی شده و بیکاری و رکود اقتصادی تمام کشورهای جهان را دربرگرفته بود، یکی از صنایعی که توانست رشد اقتصادی را در بسیاری از کشورهای جهان تضمین کند، سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی‌های نو بود. بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴ یعنی در عرض ۱۰سال، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو در سراسر جهان رشدی ۵برابری داشت. در سال۲۰۰۴ میزان سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته برای تولید انرژی پاک در حدود ۶۰میلیارد دلار بود که در سال۲۰۱۴ به ۳۱۰میلیارد دلار رسید. از طرفی سرمایه‌گذاری برای تأمین انرژی از منابع تجدیدپذیر در سراسر جهان روندی رو به افزایش دارد. در این گذار کشورهای در حال توسعه بیشترین سرمایه‌گذاری را برای تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر به اجرا گذاشته‌اند؛ کشورهای در حال توسعه‌ای که دارای جمعیت زیادی هستند و برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو رشدی قابل توجه داشته‌اند؛ به‌نحوی که برزیل، چین و هند به‌ترتیب ۸۸، ۳۲ و ۱۴درصد از کل سرمایه‌گذاری خود را در این مسیر به‌کار گرفته‌اند. دلایل آن هم مشخص است. در واقع این کشورها به‌دلیل آنکه زیرساخت‌های لازم برای تأمین انرژی مورد نیاز جمعیت خود را ندارند و احداث انرژی‌های نو زیرساخت‌های بسیار کمتری می‌برد، به این انرژی‌ها روی آورده‌اند.
- سهم ۵درصدی ایران از انرژی‌های نو
ایران تنها ۵درصد از انرژی مصرفی‌اش را از منابع تجدیدپذیر تأمین میکند. این، گزارش بانک جهانی است که چندی پیش منتشر شد. در واقع ایران نیز مانند تمامی کشورهای جهان در رقابت تأمین انرژی از منابع تجدیدپذیر گام‌های بزرگی برداشته است. تنها در پایتخت ایران مدیریت شهری توانسته است با تولید ۲۰مگاوات برق از منابع تجدیدپذیر اعم از خورشید و زیست توده، برنامه‌های گسترده خود را برای تأمین انرژی از منابع تجدیدپذیر آغاز کند.
سیاست‌های دولت مرکزی ایران برای تأمین نیروگاه‌های کوچک و تلاش برای ترغیب شهروندان شهرهای بزرگ و کوچک برای تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر ادامه دارد؛ به‌نحوی که دولت ایران با اتخاذ سیاست تشویقی گسترده تلاش دارد تا برق تولیدی توسط بنگاه‌ها، اشخاص و شهروندان را با قیمتی دو برابر قیمت معمول در کشورهای آسیایی تضمینی خریده و وارد شبکه کند.
براساس مصوبه دولت، هر کیلو وات برق تولیدی توسط اشخاص و بنگاه‌ها و نهادهای خصوصی به قیمت ۴۵۰تومان خریداری می‌شود که این رقم در مقایسه با خرید تضمینی برق کشورهایی مانند ژاپن، هند و چین بیش از ۲ برابر است.
بنابر آمار بانک جهانی، کشور ایران در سال۱۹۹۰ تقریبا ۱۰درصد از انرژی مصرفی‌اش را از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌کرد. این روند تا سال۲۰۰۶ ادامه داشت و از سال۲۰۰۷ روند نزولی طی کرد تا اینکه در سال۲۰۰۸ به پایین‌ترین درصد از میزان تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر رسید. در این سال ایران کمتر از ۲.۵ درصد از انرژی مصرفی خود را از منابع انرژی پاک به‌دست آورد. از سال۲۰۱۲ روند تولید انرژی از منابع پاک افزایش پیدا کرد و امروزه به بیش از ۵درصد رسیده‌است.
جالب این است که کشور ایالات متحده نیز روندی مشابه ایران داشت. ایالات متحده در سال۱۹۹۰ تنها ۱۰درصد از انرژی مصرفی خود را از منابع پاک تأمین می‌کرد. این روند از سال۱۹۹۴ روندی کاهشی به‌خود گرفت و در سال۲۰۰۱ به کمترین میزان خود رسید. در این سال ۶درصد از کل انرژی مصرف‌شده در ایالات متحده از منابع پاک به‌دست می‌آمد. در سال۲۰۱۲ ایالات متحده توانست سرانجام به تولید ۱۲درصدی از انرژی مصرفی خود از منابع پاک دست یابد و روندی صعودی را به‌خود بگیرد. در این میان کشور برزیل دارای بیشترین روند رشد در تولید انرژی پاک به‌ویژه از منابع تجدیدپذیر بوده است. در سال۱۹۹۰ برزیل بیش از ۹۴.۵درصد از انرژی مصرفی خود را از منابع تجدیدپذیر به‌دست آورد. این روند تا به امروز اگرچه روندی کاهشی داشته، اما همچنان این کشور را در صدر کشورهای تولید‌کننده منابع انرژی پاک قرار داده‌است. هم‌اکنون ۸۲درصد از انرژی مصرفی برزیل از منابع تجدیدپذیر و انرژی پاک است. براساس گزارش بانک جهانی، در سال۲۰۱۲ یک‌پنجم از برق تولیدی در جهان از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشید، باد، زمین‌گرمایی و آبی بوده‌است. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که تا سال۲۰۲۰ تولید انرژی پاک در جهان بتواند به اندازه‌ای باشد که یک‌چهارم انرژی‌های تولیدی کل ساکنان کره زمین را تشکیل دهد.
